In de nanacht werden de sterren boven de heuvels van Semarang tot enorme, glanzend geslepen juwelen op een zwart fluwelen fond; de maan, in haar Iaatste kwartier, gleed scheef, gekanteld naar de uitgedoofde kratertop van de Moeria toe.

En zo stil was het, dat men het hoge gieren van zwoegende automotoren kilometers in de omtrek horen kon en zich afvroeg wat de chauffeurs gingen doen en wat ze dachten en waarheen ze reden.

Ik zat in de donkere ruimte van de derde vrachtwagen. Aan weerszijden, op banken, hotsen- de, nauwelijks uitgeslapen soldaten, zwijgend, weerloos dooreengeschud. Maar vooral zwijgend, en slaperig, en moe, het geweer tussen de knieën geklemd.

Het was vijf uur in de morgen; misschien kwamen op dat uur in Limburg de mijnwerkers bleek en moe de mijn uit. Een compagnie van de .,mijnwerkers" van II-13 R.I. klom de heuvels van Semarang in, richting Z.Z.0.

Jan Stollman uit de Parallelstraat 22 in Terwinselen, ging voor de derde maal die week op actie. Nieuwjaarsdag 1947 liep dit bataljon zijn duizendste patrouille. Men ontwaakte toen even uit de routine-apathie en vierde dit gedenkwaardige feit met een feestje ….. Men had die dag geen verliezen. Er waren bovendien niet zo heel veel dagen, dat men verliezen had. Maar zelfs zonder verliezen zult u nooit weten wat duizend patrouilles in tien maanden betekent …..

Op Donderdag 16 Januari, toen ikmeeging, was iedereen alweer lang de tel kwijt, maar toch liet hun nog steeds de humor niet in de steek en zei een der drie gebroeders van 't Hart (Groen van Prinstererstraat 22, Leerdam), dat de vierde van

't Hart, die getrouwd was en van z'n vrouw niet naar Indië mocht, het waarschijnlijk onder deze discipline evenmin gemakkelijk had als zijdrieën in hun mitrailleurcompagnie ….. Toen de weg zelfs de náám van weg niet langer verdiende, werden we uitgeladen om te voet het voorterrein in te trekken. Ik zag ze allen uit de trucks klimmen, zonder al te veel woorden. Sectie na sectie groepeerde zich, de mannen met de draag­bare zend-ontvangstcombinaties op de rug trokken de lange zwiepende antennes uit en werden in de eerste ochtendschemer tot vreemde insecten met lange dunne voelsprieten. Een paar officieren, in de gevlekte jungleoveralls, zonder andere onder­scheidingstekens dan een pistool en een kaartenmap, gaven nog enkele aanwijzingen, verdwenen in de lange, eendere rij, die de heuvels inklom.

De nieuwe dag aarzelde bleekgroen boven de golvende hori­zonlijn, maar nog had de zon de kimdaar niet bereikt en wa­ren alleen de wolken achter ons rossig van de gloeiende dage- raad, met er tegenaan de vreemde zwarte silhouetten van kapokbomen: een rechte stam met loodrecht daarop de haast bladerloze takken: bomen zoals kinderen die tekenen.

De lange rij van soldaten slingerde heuvel op, heuvel af; men zag telkens één man zwart tegen de lichtende, groenzijden lucht; het volgend ogenblik had de gestalte met het geweer op de rug reeds plaats gemaakt voor een nieuwe, die een bren­gun voor de borst droeg, daarna de zwiepende antennedraad van de 48-sets, een mortier, een Vickermitrailleur …..

Toen de hellingen vol alang-alang en wltzilveren graspluImen rood werden van de opkomende zon, hadden de laatste soldaten van de compagnie reeds het schemergroen. van de eerste kampong bereikt: een pad, overwoekerd met klimplanten vol vuurrode bloemen, doornige cacteëen, het hoog groeiende alang-alanggras, bamboetwijgen en boomstammen, dwars over het slingerende nauwelijks zichtbare pad. Aan weerszijden verlaten leeggeroofde ­ kam- ponghuisjes, enkele neergebrand tot een hoop verschervelde bruinrode dakpannen op een betonnen vloer.

Geen enkel geluid ….. De stilte schrikt er van 'n knappende tak, hangt dreigend rondom het koeren der bescheiden wee­moedige tekoekoers (soort tortelduif) en de opgewekt brutale kreet, van de zwart witte morai, die aan een stuk door "piet van vliet" roept. "Pie-ie-iet vanvliet, pie-ie-iet vanvliet ….."

"Hallo Jola één, hallo Jola één. Jola één voor Jola twee. .. geef u het afstemsignaal, geef u het afstemsignaal. .." De artillerieset riep de batterij op, gaf posities door; verder vooruit een andere set: "Hallo Otto twee, hallo Otto twee, het is Oké, het is Oké ...Kee over ..:' (gegrinnik).

Het begon warm te worden. We passeerden eilanden van zon, doken dan weer de vochtige, reeds warme schemer van de hoge jungle in ....een tweede kampong, eveneens verlaten, een bamboeladder tegen een boom ("hier zat een sniper") ; kijk uit voor ijzerdraden, waarmee ze hun vliegtuigbommen tot ont­ploffing brengen, juist wanneer er een colonne passeert; kijk uit voor landmijnen ....(lang verhaal over een extremist, die zenuwachtig werd toen ie een patrouille zag aankomen en de vliegtuigbom iets te vroeg aftrok. ..wanneer ie nog twee seconden meer zenuwen had gehad, was de hele patrouille de lucht ingegaan). Stilte. ..

De commandant van de compagnie, majoor J. Lemmens van de Valkenburgerweg 32 in Nuth, kwam terug: "Ze zijn er niet …..alle stellingen verlaten ….."

Eerste tegenvaller: Bij hoogtepunt 69 was de dag te voren een kleine patrouille vastgelopen in tamelijk heftige tegenstand vanuit enkele extremistische stellingen binnen onze demarcatie- lijn.

De opzet van onze actie was, om met een grote knijptang-beweging van twee pelotons de "sloebers" (zoals ze hier genoemd worden) te omsingelen. Er bleek niets te omsingelen, de stellingen waren niet bezet.

Het liep tegen half zeven. "Als we gauw zijn, kunnen we ze voor zijn en gaan we zelf in de stellingen zitten ...."

De compagnie kwam snel de kampongrand uit: de commando­groep met een zware Vickers- mitrailleur ging naar voren, waadde haastig door het bijna mans hoge vochtige gras, dook de helling af, nieuwe helling op, sneller toen ze vanaf de overkant der vallei, waar de sloebers zaten, konden gezien worden. Ik rende met hen mee, gebukt, roef het onbeschermde stuk over: misschien wachtte iedereen op het eerste schot. We kwamen hijgend een klein inlands kerkhof opgehold, boven op , een plateau, dat de hele vallei beheerste. Er viel geen schot.

Nauwelijks lagen we onder de reusachtige kambodiabomen op het kerkhof, met de mitrailleur hoog gericht op de overkant der vallei, of de pelotons kwamen opzetten, renden uitwaaierend voorbij, de steile helling af. Halverwege op de tegenoverliggende helling waren de verlaten stellingen van de sloe­bers; "tussen zeven en half acht betrekken ze die meestal ....

We moeten ze nu voor zijn ….."

De heuvelrand aan de overkant der vallei sprong in het ronde blikveld der kijkers …..nog niets te zien …..opschieten jongens! Vooruit! Vooruit! Diep beneden ons reeds, nog nauwelijks zichtbaar, onze drie pelotons; kleine haastige figuurtjes, , , ! die van heuvelterras op heuvel- terras sprongen …..het bleef doodstil …..

In de verte, in een diepere vallei tot de rand toe vol met een , melkwitte ochtendmist, rommel- de een ochtendtrein …..ergens steeg uit 'n kampong de blauwige rook van een houtvuur. .. ,de tekoekoer koerde …..dit kon Limburg zelf zijn; het Geul­dal ….al waren de heuvels hier dan ruiger en veel steiler, het treintje floot ….. misschien zaten er hisboellahs in of andere sloebers….Mijn God, dit kon Limburg zijn …..
"Hallo Jola twee, hallo Jola twee …..posities tweede phase in­genomen, posities tweede phase ingenomen …..Over ...."

De tijd werd traag in het lange wachten …. zeven uur, kwart over zeven, half acht. ….Er was niets te zien van onze pelotons tegen de volgende helling, we wisten alleen hun positie.
Er kwamen geen extremisten opdagen.
Staalblauwe torren zoemden toornig over, vliegen gonsden bedrijvig in de zon. ....het was doodstil.

Luitenant Co van de Weyer uit de Kampstraat 173 in Spek­holzerheide, begon een heel ver- haal over verantwoordelijk­heid. " We zijn allemaal nog jong," zeide hij, ,.maar man. je weet dat je verantwóordelijk bent voor al die jongens, die je onder je hebt ….als je er één ver!iest ….later zul je thuis de ouders van die jongen tegen komen ....je voelt je soms wel tachtig jaar oud ....".­

Acht uur ....niets ....half negen ....Een paar jongens met het geweer naast zich op scherp, gereed om re schieten, begonnen een heel verhaal: " Weetje nog, toen we daar bij Semarang op "die" kerkhof lagen….man, dat was een ellendige tijd, wat.. ...en heet daar in Indië, heet! En rooie mieren, wat! Rooie mieren! En sloebers, wat! Sloebers! De beste mop die we toen hadden was: in Indië is het wapen-stilstand, weet je nog ....".

Hun gesprek ging zo aan een stuk door. ik luisterde er maar half naar, volgde een reus- achtige blauw-zwarte vlinder, die van bloem naar bloem zweefde, "jong, dat was me een tijd ...." Vanonder een afgebroken tak schoof behoedzaam een grote hagedis naar het­ licht ....kwam met kleine rukjes op me toe, bleef zo nu en dan roer!oos zitten kijken, telkens flitste het ge­spleten tongetje even uit haar bek ….toen ze vlakbij m'n hand was en ik ze bijna grijpen kon, begon plotseling een zware mitrailleur van de overkant der vallei: hagedis weg!

"Is voor ons bedoeld ....", zei een stem naast­ me. Ik lag al met m'n neus in de vochtig stin- kende humus en keek voorzichtig achterom naar de gezichten der anderen.

Het is wonderlijk hoe gezichten plotseling veranderen. Ze keken of ze plotseling een glimlach moesten afbreken, het was nog geen angst, misschien, zelfs niet eens schrik; alleen een afgebroken glimlach, iets dwaas verwards, dat plotseling verstarde.

Nieuw salvo: -"Weet je nog toen we op "die" -kerkhof bij Semarang beschoten werden jong, toen hadden we ...." Nieuw salvo: het was of de schoten vlak voor je voorhoofd barstten, met er achteraan de doffere echo terugrollend in de vallei ....
"Niet terugschieten! "
Toen, in de verte een doffe-plof; mortier ....een, twee, drie, vier ...we telden tot zeven.
De granaat kwam terecht in de kampong beneden voor ons ....

Het werd stil, een groene vlinder met diepzwarte kringen zweefde neer op een bloem, spreid- de wijd zijn vleugels ....het bleef stil.
Beneden verdampte blauwig de ochtendmist ....
Er gebeurde verder niets: waarschijnlijk hadden ze vuur willen uitlokken om te weten wat wij van plan waren.

Tegen tien uur trokken we terug: opnieuw kronkelde de lange rij soldaten de heuvels door. Het was benauwend heet in de dalen. Heuvel op, heuvel af.
Ruggen donker van zweet, de stappen vermoeider, trager klimmend

Heuvel na heuvel ....de hitte neerranselend op de lange rij soldaten. Dalen, gevuld met hitte, gapend hete ovens ... Terwijl we bij de cantinewagen stonden en we ieder een glas koude limonade kregen met drie sigaretten, reed de ambu­lancewagen weg, leeg gelukkig. Iemand keek hem na, bekeek de drie sigaretten en het glas limonade dat niet te best was en met een wonderlijke gedachtengang, waarvan we allen de bittere logica begrepen, zei hij "Met Kerstmis kreeg een van onze gewonden in het "Tijgernest"(het herstellingsoord) een peper- koek; dat was een of andere particuliere actie voor de gewonde militairen of zoiets. ..Hij lag te huilen, die knaap, omdat ze erop geschreven hadden: "Zalig Kerstfeest, moordenaar!" "Zeg, hoe duur zijn de zwarte sigaretten op 't ogen­blik in Holland?"

De ambulance verdween net om de bocht .... leeg gelukkig.